Het is behoorlijk lastig om bepaalde emoties bij katten te herkennen. Hoe zie je nu bijvoorbeeld dat een kat blij is? Hij staat niet springend en kwispelend voor je neus zoals een hond die euforisch is als je thuiskomt van je werk. Maar ook angst, boosheid en verdriet zijn soms lastig te herkennen. Mede omdat er vele gradaties zijn binnen deze emoties. We weten dat katten deze emoties ervaren. Dat blijkt uit hun gedrag. Een vluchtende kat is meestal bang. Daarnaast zijn er lichaamshoudingen en andere signalen die ons kunnen vertellen hoe de kat zich voelt. Observaties van het gedrag, lichaamshouding en stresssignalen kunnen ons helpen bij het herkennen van emoties.
Hoe werken emoties? (in een notendop)
Positieve ervaringen zorgen voor positieve emoties en negatieve ervaringen voor negatieve emoties. De mate waarin iets als positief wordt ervaren is ook afhankelijk van de stemming waarin men zich bevindt. De stemming waarin we ons bevinden beïnvloed namelijk onze waarneming. Die irritante buurman is namelijk veel minder irritant als je in een positieve fibe zit dan in een negatieve. Daarnaast blijven positieve ervaringen minder goed hangen dan negatieve. Eén negatieve ervaring heeft tal van positieve ervaringen nodig om hem op te heffen. Om de stemming van een kat te veranderen zijn er dus heel veel positieve ervaringen nodig en daarom kan dit proces lang duren. Een serie aan negatieve emoties kunnen dus leiden tot een negatieve stemming en een neerwaartse spiraal. Negatieve emoties beïnvloeden het welzijn negatief en positieve emoties beïnvloeden het welzijn positief.
Emoties en gedrag
Emoties hebben dus invloed op het gedrag en liggen meestal ten grondslag aan (ongewenst) gedrag. Als een kat negatieve emoties ervaart zoals angst of frustratie kan er bij een hoge mate van opwinding (angst)agressie getoond worden. Waarschijnlijk heeft de kat al heel wat signalen afgegeven voordat hij overgaat tot een daadwerkelijke aanval. In het geval van angst zullen zijn oren plat tegen zijn kop aan liggen, hij zal een ineengedoken houding hebben aangenomen en zijn staart onder zijn buik verstopt hebben. Of hij zal zich groot hebben gemaakt, rug bol, haren wijduitstaand en zijn bek open. Waarschijnlijk zal hij hebben geblazen en gegromd. Als dit alles niet heeft geholpen en vluchten geen optie is dan zal hij zich maar op één manier kunnen verdedigen. Hij zal in de aanval gaan. Dit zijn duidelijke signalen van angst. Maar hoe zit het met de milde signalen van angst? Zijn katten die milde signalen van angst vertonen minder angstig? Nee, katten die milde signalen van angst vertonen zijn niet minder angstig. Ze hebben waarschijnlijk een andere copingstrategie (= manier waarop iemand omgaat met gebeurtenissen). Deze copingstrategie is grotendeels afhankelijk van het karakter. Een copingstijl is meestal voor het leven. Een goed voorbeeld hiervan is de reactie op de dierenarts. Sommige katten laten een onderzoek/behandeling volledig over zich heenkomen, terwijl andere katten in de aanval gaan en proberen te vluchten. Daarnaast is de mate van angst afhankelijk van de oorzaak en de stemming waarin de kat zich bevindt. Het is voor de hand liggend dat het gedrag als gevolg van angst door een traumatische ervaring over het algemeen heftiger is dan angst voor een prikkel die een kleinere indruk heeft achtergelaten. Desondanks kan een stapeling van prikkels die normaal gesproken milde angst veroorzaken toch tot een verhoogde mate van opwinding leiden en dus tot agressie. Ook bij katten met een passieve copingsstijl. Stress en pijn spelen hierbij vaak een rol.
Angst is waarschijnlijk één van de meest voorkomende emoties bij katten die het welzijn behoorlijk kunnen schaden. Helaas leidt het vaak niet tot het ongewenste gedrag waar mensen last van hebben en daarom wordt er vaak weinig aandacht aan besteed. De meeste katten zullen namelijk het conflict uit de weg gaan en zich ergens verstoppen. Ook katten die aan een depressie leiden, blijven vaak ongezien. Verveling is één van de oorzaken van depressies bij katten. Andere voorbeelden van ongewenst gedrag waar emoties de basis voor bieden zijn bijvoorbeeld onzindelijkheid door frustratie, agressie door frustratie en markeergedrag door (sociale) onzekerheid. Dit is een kleine greep uit de talloze gedragingen die vanuit negatieve emoties voortkomen.
Stemming, emoties en gedrag veranderen
Voorkomen is natuurlijk beter dan genezen. Helaas heb je niet altijd overal invloed op en zullen sommige katten vanwege hun achtergrond een grotere kans hebben op het ervaren van negatieve emoties. De fysieke gesteldheid en voeding spelen hierbij ook een grote rol. Een eventuele medische oorzaak moet dan ook altijd eerst worden uitgesloten als er sprake is van ongewenst gedrag. Ook is het belangrijk om goed te onderzoeken wat de trigger (prikkel) is van deze negatieve emoties en in welke situaties (context) zich dit voordoet. En deze tijdens het proces van verandering te voorkomen.
Om de negatieve stemming van een kat om te buigen naar een positieve stemming is het van belang de kat veelvuldig bloot te stellen aan positieve ervaringen en dus positieve emoties. De Healthy Mind Platter for Cats is daar een uitstekende leidraad voor. Het zorgt er eveneens voor dat stress verlaagt waardoor de kat een beter leervermogen krijgt. Het leervermogen en een positieve stemming zijn namelijk nodig om emoties en gedrag te kunnen veranderen.
Negatieve emoties hangen dus samen met negatieve ervaringen. Als deze negatieve emoties geen functie hebben of buitenproportioneel zijn dan is het wellicht verstandig om de negatieve prikkels om te buigen naar een positieve of op z’n minst een neutrale prikkel. Een vaak gebruikte methode hiervoor is systematische desensitisatie in combinatie met klassieke (her)conditionering. Hierbij wordt de kat geleidelijk aan blootgesteld aan een steeds hoger niveau van de prikkel waarbij hij een negatieve emotie ervaart en tegelijkertijd wordt er een positieve associatie (dus positieve emotie) met diezelfde prikkel aangeleerd. Deze methode wordt onder andere gebruikt bij een langzame (her)introductie tussen katten onderling of het verminderen van angst voor bijvoorbeeld de stofzuiger of vuurwerk.
Soms is het niet voldoende om alleen de stemming en de emoties aan te pakken. In dat geval moet er ook iets gedaan worden aan het gedrag. Hiervoor is het nodig om goed te begrijpen hoe het gedrag is ontstaan. Wat zijn de triggers en in welke situaties doet het gedrag zich voor, en wat zijn de bekrachtigers (= beloningen) voor het dier om het gedrag te blijven herhalen. Kortweg hoe is het gedrag geleerd en wat houdt het in stand. Deze analyse is noodzakelijk om van het gedrag af te komen. Door de bekrachtiger weg te nemen zal het gedrag zeer waarschijnlijk verdwijnen. Het gedrag heeft immers geen functie meer. Maar soms is de bekrachtiger iets waar je geen invloed op hebt. In dat geval kan er bijvoorbeeld ander gedrag worden aangeleerd in de plaats van het ongewenste gedrag. De bekrachtiger voor het andere gedrag moet tenminste net zo aantrekkelijk zijn als de bekrachtiger voor het ongewenste gedrag. Gebruik deze methode bijvoorbeeld om je kat tijdens het eten van de tafel af te houden.
Deze processen hebben tijd nodig en herhalen, consequent belonen zijn noodzakelijk! Bij angst en agressie dient voorzichtig te werk worden gegaan om te voorkomen dat er onveilige situaties ontstaan. Train op een veilige en risico verantwoorde plaats en manier. Zorg dat de kat zich op zijn gemak voelt.
Tot slot…
Emoties hebben dus een enorme invloed op het gedrag van katten en hou er rekening mee dat emoties van dag tot dag kunnen veranderen. Nare gebeurtenissen, lichamelijke ongemakken en nog tal van andere factoren hebben invloed op de emoties van een kat en kunnen dus leiden tot ongewenst gedrag. Maar met de juiste inspanningen en een positieve mindset is verandering mogelijk! Heb je hulp nodig neem dan contact met mij op.